Otyłość – poznaj przyczynę choroby i rozpocznij zdrową redukcję

Otyłość jako choroba przewlekła jest najczęściej występującą chorobą metaboliczną, uznawaną przez WHO za epidemię. Wg WHO w 2015 r. występowała u 21,5% dorosłych mężczyzn, 24,5% dorosłych kobiet, u dzieci powyżej 5 rż. nadmierną otyłość odnotowano u 12,4%. W praktyce klinicznej do diagnostyki otyłości stosuje się body mass index (BMI), gdzie otyłość rozpoznaje się przy BMI większym lub równym 30, a nadwagę przy BMI 25-29,9.

Wśród przyczyn otyłości wymienia się czynniki genetyczne, behawioralne, socjalne, środowiskowe (w tym przewlekły stres) oraz czynniki socjologiczne. Występowanie otyłości wiąże się u człowieka z ponad 300 genami, u większości ludzi jednak skłonność do zwiększania tkanki tłuszczowej wiąże się z mutacja wielu genów odpowiedzialnych za regulację gospodarki energetycznej organizmu, tj. za spożywanie pożywienia wysokoenergetycznego, za poziom podstawowej przemiany materii i termogenezę.

Otyłość może być też składową rzadkich chorób genetycznych, takich jak: zespoły Bardeta-Biedla, Pradera-Williego, Turnera, Morgagniego-Stewarta-Morela, Steina-Leventhala (zespół wielotorbielowatych jajników), choroba von Gierkego.

Przyczyny środowiskowe i nie tylko

Wśród czynników środowiskowych otyłości dominują te związane z żywieniem:

• Niewłaściwe nawyki żywieniowe i struktura spożycia żywności (spożywanie żywności wysokoenergetycznej, o dużej zawartości tłuszczów, łatwo przyswajalnych węglowodanów, żywność fast food, słodkie napoje, niskie spożycie warzyw i błonnika pokarmowego),
• Zmniejszająca się aktywność fizyczna populacji, co jest pokłosiem wzrostu urbanizacji, biernego spędzania wolnego czasu,
• Pośpiech cywilizacyjny i przewlekły stres, które wiążą się często z rozładowaniem ich poprzez nadmierne i niekontrolowane jedzenie, szczególnie słodyczy i słonych przekąsek,
• Stres spowodowany nadmiernym przyrostem masy ciała z innych powodów, co wywołuje niską samoocenę i izolację społeczną, które następnie prowadzą do ucieczki w jedzenie (błędne koło),
• Leki zwiększające apetyt: przeciwdepresyjne, neuroleptyki, insulina i inne.

Do wzrostu otyłości przyczyniają się także zaburzenia emocjonalne, z których najczęściej spotykamy:

• Pogorszenie nastroju, w tym depresję,
• Niską samoocenę i brak samoakceptacji,
• Nieumiejętność zaspokajania i/lub realizowania własnych potrzeb psychicznych i kompensowania sobie ich za pomocą nadmiernego objadania się.

Do otyłości prowadzą także zaburzenia jedzenia:

• Zespół napadowego objadania się,
• Żarłoczność psychiczna,
• Zaburzenie z przeczyszczaniem się,
• Syndrom jedzenia nocnego,
• Zaburzenia odżywania związane ze snem,
• Kompulsywne objadanie się,
• Anarchia jedzeniowa.

Przyczyną otyłości mogą być również zaburzenia hormonalne, np. niedoczynność tarczycy i niedoczynność przysadki, oraz zespół Cushinga.

Kolejną przyczyną otyłości może być zmiana składu mikrobioty jelitowej. U osób otyłych jest ona mniej różnorodna, o mniejszej liczbie bakterii komensalnych o właściwościach przeciwzapalnych, zawiera za to liczne drobnoustroje patogenne.

Zdrowa redukcja masy ciała

Wśród metod redukcji masy ciała wyróżniamy:

• Stosowanie odpowiedniej diety redukcyjnej,
• Leczenie farmakologiczne,
• Leczenie chirurgiczne – zabieg bariatryczny w otyłości olbrzymiej.

Jeśli chodzi o dietę, to powinna być ona indywidualnie dobrana, w oparciu o stan pacjenta, jego choroby, przyjmowane leki, wyniki badań, alergie i nietolerancje. Dieta ta powinna być tak skonstruowana, żeby obejmować wszystkie grupy produktów w ciągu doby (zboża, warzywa i owoce, produkty mleczne, mięso i ryby, jaja, tłuszcze). Powinna być zbilansowana, rozłożona na 4-5 posiłków dziennie. Dieta ta powinna być stosowana przez dłuższy czas, więc szczególny nacisk kładzie się na trwałą zmianę nawyków żywieniowych.

Wg wytycznych europejskich ogólne zalecenia polegają na:

• Obniżeniu gęstości energetycznej pokarmów i płynów,
• Zmniejszeniu porcji,
• Wyeliminowaniu podjadania między posiłkami,
• Jedzeniu śniadań,
• Unikaniu jedzenia w nocy,
• Zredukowaniu epizodów braku kontroli i obfitego jedzenia.

Dieta najbardziej skuteczna będzie w połączeniu z aktywnością fizyczną, np. codzienną 30-60 min umiarkowaną aktywnością.

Celem wyznaczonym na początku terapii powinna być redukcja masy ciała o ok. 5-10% w ok. pół roku. Przykładowo, dla osób z BMI 27-35 efekt taki można osiągnąć, zmniejszając wartość energetyczną posiłków o 500-600 kcal dziennie, co pozwoli na utratę w ciągu tygodnia 0,5 kg tkanki tłuszczowej. Dla BMI >35, kaloryczność powinna być zmniejszona nawet o 1000 kcal dziennie, co pozwala na utratę 1 kg tkanki tłuszczowej tygodniowo.

Przed przystąpieniem do redukowania masy ciała, dietetyk określa dzienne zapotrzebowania energetyczne pacjenta w oparciu o jego podstawową przemianę materii, całkowitą przemianę materii z uwzględnieniem aktywności fizycznej.

W otyłości prostej w zbilansowanej diecie niskoenergetycznej białko należy spożywać w wysokości 0,8 g/kg mc dziennie, choć większa ilość białka również ma zwolenników w środowisku specjalistów. Kluczowe jest ograniczenie spożywanych tłuszczów. W całodziennej racji pokarmowej tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 25-30% energii. Ograniczenie spożycia tłuszczu powinno dotyczyć przede wszystkim tłuszczów nasyconych (pochodzenia zwierzęcego) – do 7% wartości energetycznej diety. Dieta powinna za to dostarczać niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych w wysokości co najmniej 3% dziennej energii. Drugim składnikiem do znacznego ograniczenia w diecie redukcyjnej są węglowodany, zwłaszcza łatwo przyswajalne (cukry proste) – ich wskazana ilość to min. 100g dziennie (udział energii z węglowodanów powinien przekraczać 45-50%). Należy zadbać o optymalna ilość błonnika pokarmowego w diecie (25-30 g) oraz wody (1,5-2 L), ograniczyć sól kuchenną i alkohol. W razie potrzeby włączyć suplementację.