Rola dietetyka w chirurgicznym leczeniu otyłości

Operacja bariatryczna, czyli operacja zmniejszenia żołądka, to chirurgiczne leczenie otyłości. Chirurgia bariatryczna jest ważną i integralną częścią leczenia chorych z otyłością olbrzymią. Pacjent, który poddawany jest zabiegowi nie ma jednak kontaktu wyłącznie z chirurgiem, a znajduje pod opieką kompleksowego zespołu specjalistycznego – i to na długo przed, jak i po zabiegu. Kluczową rolę odgrywa tutaj dietetyk.

Wskazania do operacji bariatrycznych mają w Polsce chorzy w wieku 18-60 lat z BMI większym lub równym 40 kg/m kw. z BMI 35-40 kg/m kw. z chorobami towarzyszącymi (zaburzenia metaboliczne, choroby serocowo-naczyniowe, choroby zwyrodnieniowe stawów, problemy psychologiczne związane z otyłością), kiedy spowodowany leczeniem operacyjnym ubytek masy ciała wywoła poprawę lub ich ustąpienie.

Przeciwwskazania do zabiegu

Zabieg operacyjny należy rozważyć u chorych, u którym mimo leczenia zachowawczego nie uzyskuje się redukcji masy ciała lub ma ona nietrwały charakter. Przeciwwskazaniami do leczenie chirurgicznego są: nieleczona, zaawansowana depresja lub inne zburzenia psychiczne (np. psychoza, zaburzenia osobowości, schizofrenia, bulimia, zaburzenia łaknienia), aktywna choroba alkoholowa, uzależnienie od narkotyków, choroba serca z nieakceptowanym ryzykiem znieczulenia ogólnego, koagulopatia, choroba nowotworowa, przywidywania braku współpracy pacjenta z zespołem leczącym po zabiegu.

Dietetyk należy do wielospecjalistycznego zespołu leczącego otyłość i powinien uczestniczyć w przygotowaniu pacjenta do zabiegu bariatrycznego. Jego rola polega na edukacji żywieniowej dotyczącej zmiany stylu życia i modyfikacji diety (dobór produktów, technik przygotowania, wskazanie sprzętu kuchennego, planowanie zakupów), uświadomieniu pacjentowi popełnianych błędów żywieniowych, skłanianiu go do zwiększenia aktywności fizyczne i współpracy z lekarzem i psychoterapeutą.

Przygotowanie pod okiem dietetyka

Dietetyk ustala również, czy pacjent nie ma niedoborów żywieniowych i jakie są przyczyny jego nieprawidłowego żywienia. Z pacjentem ustala się indywidualny plan żywieniowy, kształtuje właściwe nawyki oraz monitoruje postępy w redukcji masy ciała.

Pierwszym celem współpracy jest utrata 5-10% wyjściowej masy ciała, gdyż badania dowiodły, że ubytek ten znacznie skraca czas operacji, powoduje mniejszą utratę krwi, zmniejsza ryzyko powikłań oraz poprawia kontrolę chorób towarzyszących otyłości. Pacjent przed zabiegiem powinien dowiedzieć się, że sama operacja bez stosowania zaleceń dietetycznych oraz zwiększonej aktywności fizycznej może nie doprowadzić do trwałej redukcji masy ciała. Modyfikacja diety pom operacji polega na obniżeniu wartości energetycznej dziennej racji pokarmowej, doborze odpowiednich produktów o odpowiedniej konsystencji, objętości i zawartości białka oraz nawodnieniu organizmu. Pierwsze 6-8 tygodni po zabiegu to czas, w którym goją się rany pooperacyjne, a przewód pokarmowy adaptuje się do zmian anatomicznych.

Dieta po zabiegu

W 1. tygodniu po operacji należy wprowadzić napoje odżywcze (odtłuszczone mleko, odtłuszczony jogurt, mleko sojowe, delikatny bulion, rozcieńczone soki, rozcieńczone kleiki), do których można dodać izolowane białko sojowe lub serwatkowe (max 20g/porcję). Dietę płynną stosuje się ok. 2 tygodnie. W kolejnym etapie włączane są pokarmy papkowate – produkty miękkie o gładkiej konsystencji, małej zawartości tłuszczu i dużej pełnowartościowego białka (ugotowane i zmielone jajka, ryby, chude mięso, serek wiejski). Wprowadza się na tym etapie niewielkie ilości warzyw w formie papki lub rozgotowane (marchew, dynia, seler) – konieczne jest bardzo dokładne przeżuwanie każdego kęsa. Dozwolone są zupy-kremy.

W 2.-3. tygodniu należy spożywać 5-6 posiłków o objętości ¼ filiżanki każdy, a podaż białka powinna wynosić 60g/dobę. W 4.-6. tygodniu dieta jest rozszerzana o miękkie ugotowane warzywa i owoce oraz owoce miękkie lub przeciery i soki (jednak należy unikać dużej ilości węglowodanów prostych). Wzrasta objętość posiłków do ½ filiżanki (100-150 g), a na przełomie 7. i 8. tygodnia po operacji do 1 filiżanki – zwiększa się też podaż białka do 60-80 g/dobę.

W 6.-8. tygodniu z konsystencji papek przechodzi się na konsystencję stałą. W jadłospisie należy ująć chude mięso, ryby, warzywa, produkty pełnoziarniste, w umiarkowanych ilościach owoce i warzywa z dużą zawartością błonnika. Istotne jest wypijanie płynów, zawsze między posiłkami, 30 min. przed posiłkiem lub 30-60 min. po posiłku. Od 7. tygodnia wzrasta energetyczność diety, którą ustala się na podstawie wzrostu, masy ciała oraz wieku pacjenta. W pierwszych miesiącach po zabiegu podaż produktów będących źródłem energii należy zredukować do 700-900 kcal/dobę, a następnie w okresie 12-36 miesięcy rozszerzyć wartość energetyczną do 1000-1400 kcal/dobę. Dobowe zapotrzebowanie na białko wynosi 60-80 g (0,8-1 g/kg n.m.c.), a udział tłuszczów nie powinien przekraczać 30% energetyczności diety i powinny być to tłuszcze z olejów roślinnych i ryb. Uzupełnieniem diety powinny być węglowodany w postaci pełnoziarnistych produktów zbożowych (nie mniej niż 100 g/dobę). W ciągu dnia pacjent powinien spożywać 3 główne posiłki i 2 przekąski. Często konieczna jest suplementacja, gdyż zabiegi bariatryczne niosą ryzyko deficytów żywieniowych.