Odporność bierze się z jelit – dietetyk wyjaśnia, cz. 2

W pierwszej części o naszej odporności, która płynie z jelit, pisałam m.in. o połączeniu układu pokarmowego z immunologicznym oraz o mikrobiocie jelit. Dziś wpis o jelicie przesiąkliwym i jego wpływie na wystąpienie takich chorób jak endometrioza, Hashimoto, alergia, depresja, a nawet autyzm.

Jednym z czynników prowadzących do uogólnionej reakcji zapalnej organizmu człowieka jest zwiększona przepuszczalność jelita, czyli tzw. zespół jelita przesiąkliwego (leaky gut syndrome). Wyraża się on w osłabieniu ścisłych połączeń (tzw. tight junctions) pomiędzy enterocytami, zaburzeniami w obrębie flory jelitowej i uszkodzeniami enterocytów.

Mikrobiota a szczelność jelit i dysbioza

Jedną z ról mikrobioty jelitowej jest zachowanie szczelności jelit. Utrata tej bariery może prowadzić do zwiększenia przepuszczalności jelit dla drobnoustrojów lub dodatkowych składników ze światła jelit, co może prowadzić do zjawiska mimikry molekularnej – czynnika powodującego choroby autoimmunologiczne. W ostatnich latach coraz więcej badań wykazuje, że mikroflora jelitowa jest również niezbędna nie tylko dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego, ale działa jako centralny regulator różnych stanów zapalnych (a jak wiemy, niektóre choroby, np. endometrioza to ciągły stan zapalny).

Jak dochodzi do zaburzenia flory jelitowej (dysbiozy)? To trwający latami proces zaburzenia mikrobiomu jelitowego. Dobre bakterie giną, a złych jest za dużo. W rezultacie bariera jelitowa staje się nieszczelna, dochodzi do „przeciekania” jelita – z jelit do krwiobiegu przedostają się cząsteczki, które mogą aktywować układ odpornościowy, m.in. antygeny, np. endotoksyny bakteryjne oraz niestrawione fragmenty białek pokarmowych. Taka przewlekła aktywność układu odpornościowego powoduje wytwarzanie przeciwciał przeciwko tym antygenom.

Objawy wskazujące na dysbiozę jelitową to:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• biegunki lub zaparcia (mogą występować na zmianę),
• zmiana konsystencji stolca (luźny, wodnisty lub ze śluzem, krwią, ropą),
• nudności,
• wymioty,
• utrata wagi,
• braku apetytu,
• bóle głowy,
• zmęczenie,
• kłopoty z koncentracją,
• obniżony nastrój,
• depresja,
• zaburzenia snu.

Dysbioza jelitowa może wpływać na pojawienie się wielu chorób cywilizacyjnych: otyłości, cukrzycy, insulinooporności, chorób z autoagresji (w tym Hashimoto), alergii, depresji, autyzmu, choroby Alzheimera. Rodzajem dysbiozy jelitowej jest też SIBO, czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego.

Reakcja odpornościowa

W nieszczelności bariery jelitowej do krwi przedostają się Gram-ujemne bakterie oraz dochodzi do reakcji immunologicznej. W związku ze zwiększoną przepuszczalnością bariery jelitowej może także dochodzić do przenikania niestrawionych lub nie w pełni strawionych składników pokarmowych, co powoduje aktywację układu immunologicznego, która jest tożsama z fizjologiczną reakcją układu odpornościowego na szkodliwe patogeny. Pokarm, który dotychczas był w pełni tolerowany, staje się antygenem, co może prowadzić do powstawania kompleksów antygen–przeciwciało i do rozwoju alergii pokarmowej typu III, zależnej od IgG.

Jednocześnie uwalniane są cytokiny prozapalne (IL-1, IL-6, TNF-α), a także duże ilości wolnych rodników i proteazy. Przewlekła kumulacja kompleksów immunologicznych w tkankach i organach powoduje miejscowe stany zapalne, niszczenie tkanki objętej procesem zapalnym i może być odpowiedzialna za rozwój chronicznych dolegliwości. Manifestację alergii IgG-zależnej wykazano m.in. u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, u których po 12 tygodniach diety eliminacyjnej, uzyskano zmniejszenie objawów gastroenterologicznych, poprawę parametrów jakości życia oraz zmniejszenie nasilenia objawów lękowych i depresyjnych

Uwaga na toksyny w żywności i antybiotyki

Do czynników negatywnie wpływających na funkcjonowanie i selektywność bariery jelitowej zalicza się przede wszystkim: zwiększone stężenia IL-1β, IL-6, TNF-α i IFN-γ, następnie podwyższoną produkcję wolnych rodników tlenowych, tlenku azotu (NO), zmniejszone stężenie antyoksydantów, zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze, grzybice przewodu pokarmowego (kandydozy), oddziaływanie toksyn środowiska zewnętrznego (np. metali ciężkich), nadużywanie alkoholu i leków (zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych), przyjmowane z pokarmem konserwanty i barwniki żywnościowe czy niedożywienie jakościowe oraz stres. Wykazano zwiększoną przepuszczalność bariery jelitowej pod wpływem stresu przewlekłego i nagłego, zarówno psychicznego, jak i fizycznego, u ludzi i na modelu zwierzęcym.

Zaburzenie ciągłości bariery jelitowej często może być konsekwencją lub przyczyną aktywacji zapalnej odpowiedzi immunologicznej z uwolnieniem prozapalnych cytokin. Pojawia się coraz więcej doniesień na temat roli zespołu jelita przesiąkliwego w wielu chorobach przewlekłych, np. zapalnych chorobach jelit, cukrzycy typu 1, alergiach, astmie, endometriozie, autyzmie i depresji.

Źródła:

1. J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa: Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021
2. J. Gawęcki: Żywienie człowieka, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
3. M.J. Blaser: Utracone mikroby; Galaktyka, Łódź 2016
4. L. Rudzki, M. Frank, A. Szulc, M. Gałęcka, P. Szachta, D. Barwinek: Od jelit do depresji – rola zaburzeń ciągłości bariery jelitowej i następcza aktywacja układu immunologicznego w zapalnej hipotezie depresji; Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2012; 7, 2: 76–84
5. A. Kościej, U. Skotnicka-Graca, I. Ozga: Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci; Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2): 110-117
6. A. Strzępa, M. Szczepanik: Wpływ naturalnej flory jelitowej na odpowiedź immunologiczną, Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 908-920 e-ISSN 1732-2693
7. E. Dymarska: Czynniki modulujące układ immunologiczny człowieka; Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy 19 (2), 21-37 2016